Flora terytorium Polski została w wieku XX w całości zestawiona tylko w trzech dziełach. Pierwszym z nich był wydany w 1924 roku klucz pt. Rośliny polskie autorstwa trzech znamienitych polskich botaników: SZAFERA, KULCZYŃSKIEGO i PAWŁOWSKIEGO. Wcześniej, bo w 1919 roku ukazał się pierwszy tom dzieła Flora Polska pod redakcją RACIBORSKIEGO. Dzieło to było kontynuowane przez wiele dziesiątków lat (1919–1980), przy czym zmieniali się redaktorzy i autorzy opracowań poszczególnych jednostek taksonomicznych. W 1953 roku ukazało się drugie wydanie, zmienione i uzupełnione, klucza Rośliny polskie (SZAFER, KULCZYŃSKI & PAWŁOWSKI 1953). Wydawnictwo to w latach następnych miało szereg wznowień. Treść jego nie została jednak zmieniona i uzupełniona. Tylko ostatnie z wymienionych wyżej dzieł obejmuje aktualne granice Polski. Pierwsze wydanie Roślin polskich (SZAFER, KULCZYŃSKI & PAWŁOWSKI 1924) obejmowało obszar II Rzeczpospolitej w granicach jakie miała w latach 1921–1939, a Flora Polska (1919–1980) obejmowała florę w granicach I Rzeczpospolitej z okresu z przed rozbiorów Polski. W latach 1985–1993 ukazały się trzy tomy II wydania Flory Polski pod redakcją JASIEWICZA obejmujące wybrane rodziny lub rodzaje występujące w aktualnych granicach Polski. Tak więc aktualność dzieł, jeśli idzie o spis gatunków obecnego terytorium Polski, pozostawiała dużo do życzenia. Także nazewnictwo użyte w tych publikacjach jest już od dawna nieaktualne.

Niniejsza lista obejmuje całość flory roślin naczyniowych Polski. Zostały w niej zamieszczone wszystkie gatunki rodzime i zadomowione, a także efemerofity (głównie wg ROSTAŃSKIEGO i SOWY 1986–1987) i gatunki często w Polsce uprawiane. Nie uwzględniono w niej jednak sporadycznych uciekinierów z upraw. Rozszerzyłoby to nadmiernie listę i uczyniło ją mniej czytelną. Zestaw roślin uprawianych w ogrodach przydomowych zmienił się w ostatnich latach zasadniczo. Zamieszczone w liście gatunki uprawiane są autorskim wyborem najczęściej w Polsce spotykanych taksonów.

UJĘCIA TAKSONOMICZNE

Gatunki są ujmowane dostatecznie wąsko, tak aby uchwycić maksymalną liczbę taksonów dających się w sposób jednoznaczny wyróżnić. W praktyce oznacza to, że we wszystkich niemal przypadkach, gdzie istnieją rozbieżności co do gatunkowej bądź podgatunkowej rangi taksonu, przyjęliśmy rangę gatunkową. W podobnym kierunku idzie większość regionalnych flor ościennych (np. ROTHMALER 1994, DOSTÁL 1989 itp.), różniąc się nierzadko od ujęć Flora Europaea (TUTIN et al. 1964–1994), gdzie w analogicznych przypadkach preferowano status podgatunku.

Podgatunki wyróżniono tylko wtedy, gdy reprezentowały wybitne typy morfologiczne, nie zasługujące jednak na rangę gatunku ze względu na występowanie licznych form pośrednich oraz brak wyraźnych różnic siedliskowych, i co najważniejsze, różnic zasięgowych.

W liście niemal zupełnie pominięto mieszańce, gdyż w bardzo niewielu przypadkach zostały one podane rzeczywiście z Polski; najczęściej autorzy opracowań taksonomicznych odpisywali listy mieszańców z flor ościennych. Wyjątek stanowią nieliczne taksony mieszańcowego pochodzenia, występujące niezależnie od gatunków rodzicielskich.

NOMENKLATURA ŁACIŃSKA

W liście starano się zamieszczać nazwy taksonów, których poprawność w świetle obowiązującego International Code of Botanical Nomenclature (GREUTER (ed.) 1988) nie budziła zastrzeżeń. We wszystkich przypadkach wątpliwych kierowano się dwiema zasadami:

a) przyjmowano za obowiązującą nazwę najlepiej ugruntowaną i najczęściej obecnie używaną we florach ościennych;

b) starano się utrzymać raczej ujęcia tradycyjne, by nie wprowadzać zmian tam, gdzie brak jest dostatecznego ku temu uzasadnienia.

Za podstawę przy ustalaniu nomenklatury przyjęto dzieło Exkursionsflora (ROTHMALER 1994). W mniejszym stopniu oparliśmy się na pisanym z perspektywy Wysp Brytyjskich, wydawnictwie Flora Europaea (TUTIN et al. 1964–1994), gdzie ujęcie poszczególnych gatunków, ich zasięg, pozycja i ranga oraz ich nomenklatura, w wielu przypadkach nie odpowiadają aktualnemu stanowi wiedzy. W przypadku grup tzw. "krytycznych" lub innych wątpliwych – uwzględniono stanowiska przyjęte w innych florach ościennych oraz przede wszystkim, w szczegółowych opracowaniach taksonomicznych (por. literatura i przypisy).

W wykazie nazw gatunków zamieszczono również synonimy. Obejmują one w zasadzie zakres II wydania Roślin polskich (SZAFER, KULCZYŃSKI & PAWŁOWSKI 1953) oraz tomy pierwszego i drugiego wydania Flory Polski (1919–1986). Jeśli w stosunku do któregoś z tych dzieł nazwa została zmieniona, pojawia się ona w liście jako synonim. Ze względów porządkowych, do synonimów zaliczono również te stosunkowo liczne nazwy, gdzie pisownia rodzajowa i epitet gatunkowy były poprawne, ale nazwiska autorów taksonu zostały zapisane błędnie. Jako synonim umieszczono również nazwy z niekompletnym zestawem autorów oraz mogące budzić wątpliwości, warianty ortograficzne. Nie uwzględniono jedynie tych wariantów ortograficznych, których tożsamość nie budzi wątpliwości (np. silvestris – sylvestris).

Skróty autorów nazw są oparte na dziele BRUMMITTA i POWELLA (1992), gdzie autorzy zaproponowali obowiązujące formy skrótów. W ten sposób uniknęliśmy dowolności w ich stosowaniu. Wszystkie skróty nazwisk zostały objaśnione w spisie autorów nazw, gdzie podaliśmy pełne nazwisko autora, imiona oraz datę urodzin i (w przypadku osób już nieżyjących) śmierci. W kilkunastu przypadkach nie udało nam się zidentyfikować autora nazwy w sposób jednoznaczny. W takiej sytuacji przy skrócie nazwiska autora, wziętym bez zmian z dzieła, za którym cytowano synonim, podano odpowiedni przypis.

NOMENKLATURA POLSKA

Podobnie jak w przypadku nomenklatury łacińskiej także w nomenklaturze polskiej starano się unikać wszelkich zmian, które nie byłyby konieczne ze względów porządkowych.

Nowe nazwy wprowadzono przy wszystkich gatunkach podawanych po raz pierwszy dla flory polskiej lub gatunkach wcześniej znanych ale nie posiadających nazwy polskiej. Wyjątek stanowiły efemerofity oraz drobne gatunki z rodzaju Taraxacum.

Po raz pierwszy wprowadzono na szerszą skalę nazewnictwo podgatunków, szczególnie tam, gdzie wyróżnione podgatunki funkcjonowały wcześniej jako gatunki z odrębnymi nazwami. Epitet podgatunkowy stanowiący dookreślenie nazwy gatunkowej nawiązuje w takich razach do wcześniejszych nazw gatunkowych z wyjątkiem podgatunku nominatywnego (typowego). W tym ostatnim przypadku dodawano określenie "typowa" ("typowy"), na przykład:

dotychczas:

Agropyron intermedium – Perz siny

Agropyron trichophorum – Perz szczeciniasty

obecnie:

Agropyron intermedium – Perz siny

 Agropyron intermedium subsp. intermedium – Perz siny typowy

 Agropyron intermedium subsp. trichophorum – Perz siny szczeciniasty.

Przy tworzeniu nowych nazw polskich dla podgatunków, które wcześniej takiej nazwy nie posiadały, uciekano się najczęściej do tłumaczenia epitetu gatunkowego. Inaczej postępowano jedynie w przypadkach, gdy powstała w wyniku tłumaczenia, spolszczenia lub transliteracji (np. nazwiska) nazwa była identyczna czy bardzo podobna do innej już używanej bądź też była niezręczna czy myląca.

Konsekwentnie wprowadzano nowe nazwy polskie także w przypadku podziału szeroko ujmowanego rodzaju. W takich razach dotychczasowa polska nazwa rodzajowa pozostała tylko przy jednym z nich, tym mianowicie, który zachowuje wcześniejszą nazwę łacińską rodzaju. Na przykład:

dotychczas:

Polygonum – Rdest

obecnie:

Polygonum – Rdest

Fallopia – Rdestówka

Reynoutria – Rdestowiec.

Gdy zmianie ulegała jedynie łacińska nazwa rodzaju, lecz sam rodzaj nie ulegał podziałowi – zachowywano dotychczasową polską nazwę, np.:

dotychczas:

Elisma natans – Elisma wodna

obecnie:

Luronium natans – Elisma wodna.

W przypadku tworzenia polskich nazw rodzajowych sięgano, wszędzie gdzie to było możliwe, do nazw już istniejących a dziś nie używanych. Tak na przykład, dla rodzaju Oreopteris (część dawnego rodzaju Dryopteris) przyjęto nazwę zaproć – niegdyś stosowaną dla rodzaju Limbosperma, do którego Oreopteris limbosperma (Dryopteris oreopteris) bywa niekiedy włączana.

Zmiana polskiej nazwy rodzajowej nie pociągała z reguły za sobą zmiany nazwy epitetu gatunkowego z wyjątkiem zmiany końcówki rodzajowej oraz przypadków szczególnych, gdy na przykład dotychczasowy epitet gatunkowy wykorzystano do utworzenia nazwy rodzajowej:

dotychczas:

Lycopodium selago – Widłak wroniec

obecnie:

Huperzia selago – Wroniec widlasty.

Najwięcej kłopotu sprawiało ustalenie polskich nazw roślin ozdobnych. Zalew informacji o wielu nowych gatunkach i odmianach sprowadzanych do Polski w ostatnich latach i liczne tłumaczenia odnośnej literatury a także pojawienie się wielu pism popularnych z tego zakresu spowodowało żywiołowy proces tworzenia nowych nazw roślin. Stąd stosunkowo dużo w tej grupie synonimów i homonimów, które wymagały uporządkowania. Przy wyborze nazwy obowiązującej kierowano się tu przede wszystkim (poza wyłożonymi już ogólnymi regułami) częstością używania danej nazwy.

UWAGI KRYTYCZNE

Praca ta nie jest, bo też być nie może, pozbawiona pewnych usterek oraz, co również nieuniknione, rozstrzygnięć arbitralnych. Staraliśmy się jednak aby margines owej niedoskonałości maksymalnie ograniczyć, czy to przez oddanie pewnych trudnych decyzji taksonomiczno-nomenklatorycznych w ręce specjalistów, czy też konsultując różne kwestie w szerszym gronie kilkunastu współpracowników z różnych ośrodków krajowych, a także odwołując się do najnowszych opracowań zagranicznych.

Niewątpliwie najsłabiej opracowana pozostaje łacińska nomenklatura roślin uprawnych. Komplikacje taksonomiczne związane z występowaniem licznych kultywarów, najczęściej mieszańcowego pochodzenia, oraz ogromny zamęt nomenklatoryczny panujący w tej grupie nie pozwoliły w wielu przypadkach na jednoznaczne rozstrzygnięcia.

WYRÓŻNIENIA ZASTOSOWANE W TEKŚCIE

Druk wytłuszczony prosty – prawidłowa nazwa rodzajowa i epitet gatunkowy, np.:

Bellis perennis L.

Druk wytłuszczony pochyły – synonimy. Od nazwy prawidłowej podanej na drugim miejscu oddziela go znak "=", np.:

Myosotis hispida SCHLTDL. = Myosotis ramosissima ROCHEL

Druk niewytłuszczony prosty – gatunki będące efemerofitami oraz taksony częściej uprawiane, np.:

Barbarea verna (SM.) R. BR.

Druk niewytłuszczony pochyły – synonimy efemerofitów i gatunków częściej uprawianych; na drugim miejscu po znaku "=" podano nazwę prawidłową zapisaną odpowiednią czcionką, np.:

Andropogon halepensis (L.) BROT. = Sorghum halepense (L.) PERS.

Znaki specjalne (przed nazwą taksonu):

* – antropofit zadomowiony we florze polskiej

[*] – gatunek o niepewnym statusie we florze polskiej, istnieją przypuszczenia, że może być antropofitem

** – efemerofit

# – gatunek uprawiany

? – są wątpliwości czy takson jest składnikiem flory polskiej

+ – takson wymarły na terenie Polski

[+] – gatunek prawdopodobnie wymarły na terenie Polski.

W nawiasie kwadratowym - [ ] - taksony podane błędnie lub z innych powodów (wymienionych w "Przypisach") wyłączone obecnie z flory Polski jako samodzielne gatunki (podgatunki).

•

UWAGA. Jeśli przy podgatunku nie zaznaczono jego statusu wtedy jest on tożsamy ze statusem gatunku do którego należy.

W przypadku gatunków podawanych we florach jako efemerofity, będących jednocześnie często uprawianymi, przed nazwą zamieszczono jedynie znak # zakładając, że wszystkie uprawiane rośliny gruntowe przejściowo dziczeją (ergazjoefemerofity).

Jeżeli podgatunki tego samego gatunku różniły się statusem, to przy gatunku zaznaczano wyższy status.

Wszystkie dodatkowe, niezbędne objaśnienia zamieszczono w przypisach.